Avrupa Birliği tarafından dikte edilen RoHS, elektronik cihaz üretiminin insan sağlığına ve çevreye zarar vermemesi için, zararlı maddelerin elektrikli ve elektronik ürünlerdeki kullanım miktarlarını kısıtlıyor.
Kurşun (Pb), Cıva (Hg), Kadmiyum (Cd), Hexavalent Chromium VI veya Cr6+ (VI), Polybrominated biphenyls (PBB) ve Polybrominated diphenyl ether (PBDE).
2002/95/EC olarak da adı geçen RoHS yönetmeliği, 1 Temmuz 2006 tarihinde Avrupa’nın genelinde yürürlüğe girdi. Yönetmeliğin temelindeki elektrikli ve elektronik ekipmanlarda (EEE) bu altı maddenin kullanımının kısıtlaması ile insan ve çevre sağlığının korunmasına katkı sağlanmakta. WEEE yönetmeliği ise kullanılması mecbur fakat aşılmaması gereken en düşük geri dönüşüm seviyesini belirlerken, RoHS hangi maddelerin kısıtlanması gerektiğini ve sınırı belirtilmiş maddelerin seviyeleri konusunda kısıtlamalarının kesin olarak belirtmesi üzerine çalışmaktadır.
Sağlığa zararlı maddeler
RoHS kuralları birçok kişi tarafından "Kurşunsuz Üretim" gibi yorumlanıyor olsa da, işin aslı sağlığa zararlı maddeler sadece kurşundan ibaret değil. RoHS kapsamında kullanımı yasaklanan 6 madde ve izin verilen maksimum kullanım miktarları 1/1000 gibi kısıtlanmıştır.
| -Cd | Cadmium | %0.01 ppm |
| -Hg | Mercury (cıva) | %0.1 ppm |
| -Cr (VI) | Hexavalent Chromium | %0.1 ppm |
| -PBB | Polybrominated Biphenyl | %0.1 ppm |
| -PBDE | Polybrominated Diphenyl Ether | %0.1 ppm |
| -Pb | Lead (kurşun) | %0.1 ppm |
Kurşun lehim bileşiminde bulunur ancak kalay gümüş ya da kalay bakır karışımı lehim yerine tercih edildiğinde bu direktife uyum sağlanabiliyor. Cıva ise pillerde bulunan bir katkı maddesidir ancak cıvasız pillerde imal edilebiliyor. Diğer zararlı maddeler ise genellikle kontak temizliğinde kullanılan spreylerde bulunuyor. Genel olarak insan sağlığına zararlı olan bu maddeler, hamile kadınlarda çocuk düşürmeye yol açabilir ya da kana karışarak hücrelerin ölmesine neden olarak kansere de dönüşebilir. Bu yüksek risklerinden ötürü elektrik ve elektronik malzemelerin imalatında ancak 1/1000’in de altında bulunmasına izin veriliyor. Bunun tespiti ise malzeme sıvı fazına geçirildiğinde, gerekli analiz cihazlarında ölçülebiliyor.
Sağlığa zararlı maddelerin kullanım yerleri
| Kurşun | Lehim, aktif ve pasif elektronik malzeme, terminasyon uçları, baskılı devre kaplamaları, cam, akü ve piller. |
| Cadmium | Elektroliz kaplamalar, plastik malzeme, sensörler, NiCd piller, kıvılcım çıkaran kontaklar. |
| Cıva | Piller, anahtarlar, sensörler, röleler, floresan lamblalar. |
| Hexavalent Chromium | Krom, kaplamalar |
| PBB-PBDE | Alev almayı önleyici malzeme |
RoHS bir Avrupa Birliği direktifi olmasına karşın, tüm dünyada geçerliliği korumakta. Çünkü, Avrupa dışındaki EEE üreticileri, bu ürünleri veya malzemeleri nihayetinde Avrupa Birliği üyesi bir ülkeye ihraç etmesi durumunda, bu direktifteki mevzuata tam olarak uymak zorunda kalıyor.
RoHS direktifi kapsamına giren; ev cihazları, bilgi teknolojisi ve telekomünikasyon teçhizatı, tüketici elektroniği, aydınlatma montajı, elektrikli aletler, oyuncaklar, spor ve boş zaman teçhizatı, otomatik satış makineleri ve filaman lambalar için tüm kısıtlamalar geçerlidir. Bu ürünleri üreten bir firma direktife uygun olmayan bir ürünü Avrupa’ya satmaya kalktığında satışı yasaklanıyor ve ürünleri toplatılıyor.
Diğerleri ne yapıyor?
Dünyanın diğer bölgeleri de benzer tedbirleri kabul ediyor. Aralarında bu konudaki önlemleri ilk başlatan ülke olan Japonya olmasına karşın, Avrupa Birliği daha hızlı adım atmış. ABD ise Ocak 2007 tarihi itibariyle benzer uygulamaya geçmeyi hedeflemiş üçüncü bölge olarak sırasını bekliyor. Asya ülkeleri ve özellikle dünyadaki EEE üretimin büyük çoğunluğunu yapan Çin'de bulunan ufak firmalar bu konuda yavaş davransa da, bu ülke yönetimleri RoHS kurallarına uyma konusunda oldukça kararlı.
RoHS’a uymamanın cezası
Bu konuda her Avrupa Birliği ülkesi kendisine göre kanun ve kurallar koyuyor olsa da, İngiltere Ticaret ve İçişleri Departmanı tarafından önerilen cezalar, RoHS uyumlu olmayan ürünle ilgili olarak ürünün pazarda yasaklanması, RoHS ihlalinden sorumlu olan kişilerle ilgili olarak 3ay ila 2 yıl arası hapis ve en az 5,000 Sterlin para cezası öngörülüyor.
RoHS kurallara uygun olarak üretilmiş malzemelerin ürün kodlarında bazı firmalar değişiklik yaparken bazı firmalar ürün kodlarını değiştirmemeyi, ancak paketleme esnasında "RoHS uyumludur" ibaresi kullanmayı tercih ediyorlar. Sağlığa zararlı bu maddeler, üretim sırasında üreticiye birçok faydalar sağladığından, bunlardan vazgeçmeleri demek bazı üretim zorluklarını da kabul ettiklerini göstermektedir. Bu sebeple tüketici olarak satın alacağınız bir üründe "RoHS uyumludur" yazısı gördüğünüzde bilinçli davranarak o markayı tercih etmeniz halinde, hem size hem de gelecek için daha sağlıklı bir yaşama ufak da olsa katkı sağlayacaktır.
Daha ayrıntılı bilgi için:
www.rohs.gov.uk
Seda İrengü Özmen / Home & Technology Ağustos 2007
Makale / Ekotronik
