En sevdiğiniz müzikleri orijinal boyutlarından neredeyse küçük bir bölümmüş gibi küçültebilirsiniz. Aynı kalitede ve daha az yer kaplayacak şekilde...
Çok kısa bir zaman önce, audio dosyaların sıkıştırılmasından bahsetmek çoğu insanın boş gözlerle bakıp inanmamasına yada kasetlerin yassılaştırılması gibi kötü bir espri olduğunu akıllarına getirmekteydi. Alan miktarı olarak sığabildikten ve bir kasette veya CD’de yazdırılabildikten sonra ne kadar uzun olduğu önemsizdir, şarkı şarkıdır. Şarkılar uzunsa, o kadar çok yer tutar, bu kadar basittir.
İnternetin büyük patlaması sayesinde içerik dağıtım kanalları ve indirilebilir dijital müziğin keşfi vasıtasıyla dünya ebediyen değişti. Taşınabilir müzik çalarlar, DVD oynatıcılar ve hatta cep telefonları sayesinde, özellikle cümle içinde MP3 kelimesini kullansanız bile teknofobisi olan bir arkadaşınız dahi neden bahsettiğinizi anında anlayabilir.
Müziklere sahip olabilmek için en harika yol internettir. Gittiğiniz mağazada aradığınızı bulamamanızın kargaşası veya postada, kargoda beklediğiniz CD’lerin evinize teslimatını beklemek yerine, ilgili mekanlardan resmi olarak tasdik edilmiş parçaları her gün hızları artan ve fiyatları düşen internet bağlantı hızlarından herhangi birine sahip olduktan sonra rahatça indirebilirsiniz.
Hem Windows hem de Apple kullanıcılarına birden satış yeri sunan Apple’ın müzik mağazası (Apple Music Store) ve kanunlara uygun yeniden düzenlenerek hizmet veren Napster bu konuda şüphesiz büyük bir başarı. Ama sorun yine de çok açık, birebir CD kalitesinde audio parça çok büyük boyutlara sahip. Özellikle yüklü geniş bant bağlantı ile tek bir şarkıyı indirmek çok uzun bir zaman alabiliyor.
Verileri küçültmek
Geçen sayıda video sıkıştırma terimlerini açıklamıştık. Sıkıştırma, dijital verinin boyutunu azaltarak iletimin daha kısa işleme tabii tutulmasını sağlayan oldukça basit bir işlemdir.
Tıpkı video sıkıştırmaya benzer şekilde, audio dosyaları da iki yoldan birini seçerek küçültülebilir: kayıpsız veya kayıplı. Kayıp olmadan yapılacak sıkıştırma, sık kullandığınız *ZIP paketli sıkıştırma algoritmaları ile aynı şekilde işlem görür.
Sıkıştırıcı, en küçük sayısal bilgileri “Bit’leri” temsil eden audio verilerinden tekrarlanan modelleri arar. Model bulunduğunda, onu kaldırır ve bu modeli temsil edebilecek daha kısa bir anahtar ile yer değiştirir. Yeterli sayıda model bulunduğunda büyük boyutlara sahip olan dosya boyutu düşürülmüş olur. Windows, sıkıştırılmış audio dosyasını açtığında, bu anahtarları fark eder, bir tablo üzerinde bakarak orijinal bilgiyi bunlarla değiştirir.
Müzik için en müthiş olan, atılmış dijital bilginin olmadığı, audio dosyasının tabii olarak kaydedilmiş halini muhafaza etmiş, kayıpsız gerçekleştirilmiş bir sıkıştırmadır. Normal dosyalarda yapılan, Huffman (bir dosyada en sık kullanılan “byte”’ı en az sayıda “bit” ile ifade ederek yapılan sıkıştırma tekniğini bulan matematikçi) yöntemine benzer şifreleme sistemi iyi çalışırken, karmaşık müzikal veride fazla tekrarlanan model olmadığından sıkıştırmanın başarılı olmaması engel oluşturur. Bir sonraki sayfada ayrı pencerede açıkladığımız “Şarkılarınızı Kaydedin” bölümünü okuyarak, becerikli kayıpsız kod çözücüler hakkında daha fazla bilgi edinebilirsiniz.
Gerçekten pratik audio sıkıştırması yapmak için, boyutunda büyük çapta azaltma yapabilme nedeniyle fedakarlığa ve bazı bilgileri dahil etmek için de hazırlıklı olmaya ihtiyacımız var. Bu şu şekilde açıklayabiliriz: Şarkılar, çabucak indirilebilir olmalı ve taşınabilir oynatıcılar ile telefonlar gibi boyut konusunda limitli aygıtlara daha fazla şarkının sığabilmesi için uygun olmalıdır.
Tanımak ve bilmek için şimdiye kadar başarısız olamayacağınızı düşündüğümüz audio sıkıştırma sisteminin geçerli kralı aslında, MPEG-1 Layer-3 anlamına gelen MP3’tür. Diğer biçimler (Microsoft Windows Media Audio 9 ve taşınabilir bazı aygıtlarda kullanılan AAC gelişmiş audio kod çözücüleri) düşük dosya boyutlarına rağmen iyi kaliteyi sunar gibi görünmeye çalışırken, MP3 en popülerleridir ve gerçekten iyi derecede başarılı bir yöntemdir. Windows içersinde çalışan MP3 sıkıştırmasının nasıl yapıldığını anlamak için, neyin güvenli biçimde atılacağının hükmünü hangi işlemlerin verdiğine bakmamız gerekiyor.
Sanal kulaklar
Kayıplı müzik sıkıştırması “psychoacoustics” denilen, insan beyninin sesleri nasıl algıladığını inceleyen bilim dalının modellemesinden faydalanır. Teori burada şu anlama gelir, insan kulağı aslında şarkıda geçen her sesi duyamaz, bu da yer israfına yol açar.
Windows bir şarkıyı sıkıştırırken, ilk önce veriyi inceleyecek ve kıyaslayacak, kulağın algılayabildiklerini tahmin edebilecek bir matematiksel modele ihtiyaç duyar. Kendi sırası dışına atılmış herhangi bir bilgi, dosyayı yalınlaştırmak için geri çevirdiği adil bir oyundur, kısaca sıkıştırmadan daha kolaydır. Windows bunu video sıkıştırmasına benzer şekilde, ayrı bir kod çözücü kullanarak yapar. Kod çözücü, Windows’a eklenmiş, belirli video ve audio biçimlerine ilişkin desteği olan bir yazılımın ayrı bir parçasıdır. Windows’un modern sürümleri, MP3 kod çözücüsü ile birlikte gelmektedir. Fakat diğer kod çözücüler lisanslı ve en azından ticari koşullarda da ücretsiz olabilen bedava yazılım olarak iki şekilde mevcuttur.
Sıkıştırma evreleri
Sıralar içinde, ister istemez her zaman meydana gelmeyen aynı aşamalarda, sıkıştırma işlemi arızalanılabilir. Öncelikle iletim birimi bilgisi yada kare (frame) olarak adlandırılan parçalara ayrılmış kalın, büyük bölümler arızalanır. Aynı sürede ses verisinin küçük bir parçasıyla uğraşmak Windows için daha basittir ve sıkıştırmayı daha verimli yapar. Windows’un bir şarkının içerdiği frekansları görebilmesi ve hayali bir analiz yapabilmesi için ses bir defalık karelere bölünür. Devamında, buradan gelecek bilgi, psychoacoustics modellerle tutması için kıyaslanır. Bazı kod çözücüler, tüm MP3 dosyalarla aynı sese sahip olmayan diğer kod çözücülerden daha fazla karmaşık modeller içerir. Sesin daha az işlemden geçtiği sonuç, en iyi modeldir.
Atılmış herhangi bir veri Psychoacoustics modelin dışına çıktığı zaman, Windows sizin dosya şifrelemede seçtiğiniz bit hızına (bitrate) bağlı olarak, arta kalan veriyi şifrelemek için doğru “bit”’lerin miktarını kullanır. Daha yüksek bit hızı, daha iyi ses kalitesi demektir. Sonunda kod çözücü, dosya boyutunu biraz daha azaltan, kayıpsız geleneksel huffman sıkıştırma sistemi sayesinde kareleri çalıştıracaktır. MP3 dosyalar, *ZIP sıkıştırma yöntemine tabi tutulduğunda neden bir işe yaramadığını hiç merak ettiğiniz oldu mu? Zaten bu kadar fazla sıkıştırma yapıldığı için daha da fazla sıkıştırma yapamazsınız.
Psychoacoustic modelleme, kavramaya ilişkin olarak bilinen, bizim duyamadığımız taşınan bilgiye fikren varolduğunun güvencesini vererek kodlanan bir bölümdür. Sonuç kullanışlı olmasına rağmen, kimisi orijinal parça ile MP3 arasındaki farkı bize her zaman söyleyebilir. Kod çözücünün bütün doğallığı ile yapılan bir MP3, her ne kadar yüksek bit hızına (bitrate) sahip olsa da, asla yerine konmayacak atılmış bazı bilgileri içerdiğinden, pek çok gerçek müzik meraklıları tarafından fark edilir. Aslına uygun gerçek ses için tek geçerli yol kayıpsız sıkıştırmadır. Gelecekte, geniş bant hızların artması ve taşınabilir depolama aygıtları fiyatlarının düşmesi ile yüksek kaliteli kayıpsız sesi dört gözle bekleyebiliriz.
Sabite karşı değişken
Gerçek ses bilgisini temsil eden “bit”lerin numaralarından, ses dosyaları oluşmuştur. Orijinal se-sin sıkıştırılmış versiyonunda daha yüksek bit hızına, daha fazla sadık kalması genel bir kuraldır. Herhangi şarkının hemen hemen bir bölümünü dinlediğinizde, iz boyunca ses düzeylerinin genellikle değiştiğini duyacaksınız. Şarkının bazı bölümleri, diğer kısımları gürültülü iken nispeten sessiz bölümlere kıyasla zengin kompleks bölümler olduğundan çok sessiz olacaktır.
Sabit bir hız oranı ile audio kodlarsanız aynı parçaların miktarı, basit ve büyük “bit”leri israf eden kompleks bölümlerin her ikisini birden kullandığından daha büyük dosya boyutuna gerçekten ihtiyaç vardır. Değişken hız oranı kodlama yada diğer adıyla VBR olarak bilinen, MP3’ün çalma süresi boyunca değişmeyen hız oranına sahip olmasını sağlayan sıkıştırma tekniği, sıkıştırma başlamadan önce şarkıyı inceleyerek alınan ortalamadan daha az yada daha çok “bit”in gerekli olacağı yerlerin işaretlemesini yapar. VBR (değişken hız oranı kodlama) ile kodlamada özellikle klasik müzik melodilerinde, aydınlık ve karanlık gibi müzikte de çok fazla fark duyabilirsiniz.
Şarkılarınızı kaydedin
Disk ve bellek depolamasının her zaman azalmasıyla, kaliteye yoğunlaşarak disk alanın daha az olabileceğinin düşüncesini konu ettik.
Ham sıkıştırılmamış dijital audio, CD kalitesi için çok fazla disk alanı kaplar. 700MB alana sahip bir CD-R medyası toplam 80 dakikalık audio tabanlı müzik alabilir. Bu süreyi düşündüğünüzde ne kadar müzik sahibiyseniz yada olmak istiyorsanız ciddi depolama ihtiyaçlarınızın zorunlu olarak o kadar çok karşılanması gerekmektedir. Sıkı müzik takipçisiyseniz ve gittiğiniz her yerde bu kadar çok müzik albümünü taşıyamama gibi lojistik kaygı taşıyorsanız, kendi kopyalarınızı bahsettiğimiz sıkıştırma yöntemlerinden birini seçerek bu soruna çare bulmaya başlamalısınız. Hiç kayıpsız audio depolamaya giderseniz sıkıştırılmış MP3 tekniğine göre daha fazla alana ihtiyaç duyacaksınızdır. Profesyonel anlamda müzik dinleyicisi değilseniz daha az yer kaplamasına karşın ses kalitesinden ödün vermeyen gerçekten kayıpsız audio dosyalarını, sıkıştırma teknikleri ile yüksek hız oranlarına sahip şarkılara dönüştürebilirsiniz.
Windows Media Player’ın en çok kullanılan sürümü 9 serisi ile birlikte gelen kod çözücüleri, yeni Windows Lossless Audio (Kayıpsız) sıkıştırmayı da barındırıyor. Media Player, sizin seçeneğiniz sıkıştırma biçiminde ayarlanarak, her CD’nizi orijinalinin yarısı civarında boyuta, kalite kaybı olmadan sıkıştırmayı vaat ediyor. Microsoft’un sundukları sadece bunlarla sınırlı değil. Sadece Windows tabanlı sistemlerde kullanabileceğiniz bir diğer sıkıştırma yöntemi *.APE uzantılı “Monkey’s Audio”. Linux ve diğer işletim sistemleri için kullanılan özellikle profesyonellerin vazgeçemediği *.FLAC yada *.FLA uzantılı dosyalarda sıkıştırma yapabilen “FLAC” (Free Lossless Audio Codec).
www.monkeysaudio.com
flac.sourceforge.net
Seda İrengü / PC TIME Kasım 2004
Yazılım / Teknik
